Project Paardenstraatje

Wie het Paardenstraatje voor de eerste maal ziet denkt spontaan aan de 19e eeuwse arbeidersbuurten zoals we die kennen uit steden als Gent en Antwerpen. De beperkte oppervlakte, de witgepleisterde gevels, de houten deuren met koperen klink en brievenbus en de rode pannendaken zijn dan ook karakteristiek. Deze indruk is ten dele correct : in het midden van de 19e eeuw kende Mechelen een ware bevolkingsexplosie door de komst van de spoorwegen en de industriële activiteit die daarmee gepaard ging. Nieuwe arbeiderswijken buiten de vroegere omwalling dienden deze toevloed op te vangen, maar een deel van de inwijkelingen vestigde zich in de stadskern zelf. Dit fenomeen heeft grotendeels het huidige uitzicht van het Paardenstraatje bepaald. Enerzijds werden percelen bebouwd die voordien ongebruikt waren, zoals de huizen nr. 19 tot 25. In 1838 werden deze vier panden als identieke woningen opgetrokken op een perceel dat tot dan toe benut werd als tuin met bijbehorend huisje. Hoewel 20e eeuwse aanpassingen het beeld wat vertekend hebben herinneren de doorlopende lijst bovenaan en de schikking van ramen en deuren hier nog aan. Anderzijds werd de nuttige oppervlakte van bestaande woningen verdubbeld door de toevoeging van een verdiep of zelfs een aanbouw. De vergelijking van de nummers 5 en 7 illustreert deze evolutie zeer goed. Een studie van de bewoners bevestigt het beeld van de arbeiderswijk : dagloners, kantklosters, handwerkslieden allerhande, en dit vaak met drie-vier gezinnen bij mekaar gepakt in een huisje. Maar schijn bedriegt...
Op toevallige wijze kon de Mechelse Vereniging voor Stadarcheologie (MVSA) beginnen aan een kleinschalige opgraving in een van de panden die uitmondde in een systematisch, multidisciplinair onderzoek van de huizen in de straat. Archeologische opgravingen in de huizen wordt er gecombineerd met het bestuderen van verbouwingssporen in de muren en archiefonderzoek naar de eigenaars en bewoners. Deze « totaalaanpak » biedt niet alleen de mogelijkheid om een volledig beeld van de geschiedenis van ieder pand te krijgen, maar geeft ook inzicht in de evolutie van de hele straat. Een unieke kans om de ideeën rond stadsevolutie te toetsen en een blik te werpen in de leefomgeving van de modale Mechelaar in het verleden...
De geschiedenis van de straat gaat immers verder terug dan men zou vermoeden. Zo moeten de vroegste huizen in de straat er reeds in de 14e eeuw gestaan hebben. Paardenstraatje nr. 17 is hier een voorbeeld van : het oorspronkelijke huis was deels in baksteen, deels in vakwerk uitgevoerd en stond dwars op de straat met de smalle zijde aan de rooilijn (« diephuis »). De voor die tijd ruime woning omvatte gelijkvloers, verdiep en zolder. Het het erf, dat tot de helft van het huizenblok doorliep, werd waarschijnlijk gebruikt als tuin met afvalput, waterput, beerput, enz. Als bewoners kan men zich het equivalent van de hedendaagse middenklasse voostellen : brouwer, priester, aannemer, … In de 16e eeuw vindt een verdichting van de bebouwing plaats : de woningen worden vergroot met aanbouwen en nieuwe huizen verschijnen. Zo worden nrs. 11, 13 en 15 toegevoegd aan nr. 17 . Het gaat hier om zgn. « breedhuizen » met de lange gevel parallel aan de straat. Het lage huisje aan het begin van de straat geeft een goed beeld van hun toenmalig uitzicht. Bij nr. 3, het zgn. « Hooghuys » gebeurt dit op ietwat andere wijze : men breidde het oorspronkelijke pand dat dieper gelegen was uit met een voorhuis zodat de gevel naar de straatzijde verschoven werd. De resten van een vroeg 17e eeuws interieur (plafond, haarden, trap) komen hier goed overeen met de archiefgegevens. Een opmerkelijk fenomeen is de versnippering en verkleining van de percelen die volgt. Tuinen worden opgekocht om toegevoegd te worden aan een eigendom in de parallelle Bergstraat, huizen worden in twee gedeeld, bijgebouwen worden zelfstandige woningen, enz. Op deze manier evolueren vijf 16e eeuwse huizen tot een rij met veertien 20e eeuwse woningen.
Na jaren van gebruik als opslagplaats besloot de huidige eigenaar de panden één voor één te renoveren en weer in gebruik te nemen als huurwoningen. Het onderzoek van de MVSA is geïntegreerd in dit proces van gestage opwaardering, waardoor elementen aangereikt kunnen worden voor de geplande renovatiewerken. Voor het eindresultaat van het project is het echter nog wachten tot 2010 wanneer een samenvattende publicatie en overzichtstentoonstelling het daglicht moeten zien…

Krantenartikels (PDF formaat!)

Het Laatste Nieuws (21 mei 2005)
Het Nieuwsblad (21 mei 2005)
De Standaard (26 mei 2005)
Gazet van Antwerpen (9 september 2006)

Radio Interview (wma formaat!)

Radio 2